W granicach Korony Królestwa Polskiego

Rządy polskie ustabilizowały się w Kamieńcu od 1430 roku, gdy został ponownie przyłączony do Polski i trwalej w 1434 roku, gdy został stolicą nowo utworzonego województwa podolskiego. W tych czasach miasto zaczęło przeżywać szybki rozwój dzięki nadaniu mu praw miejskich magdeburskich w 1432 roku i licznych przywilejów, w tym nadaniu przez króla Zygmunta I przywileju przymusu drożnego oraz nadaniom ziemskim w okolicy. Następny król Polski Zygmunt II August zwolnił mieszczan Kamieńca od ceł wewnętrznych i zezwolił im na handel bydłem na terenie całej Rzeczypospolitej. Z kolei król Zygmunt III Waza obdarzył mieszczan przywilejem zrównującym ich z wszystkimi przywilejami miasta Lwowa. W związku z zagrożeniem tatarsko-tureckim miasto od początków XVII wieku określano jako urbs antemurale christianitatis (przedmurze chrześcijaństwa), oraz jako „Bramę do Polski”. Pomimo oblężeń Kamieniec dalej przeżywał rozkwit. Od 1570 roku do połowy XVII wieku liczba mieszkańców wzrosła od 3 tys. osób do 10 tys. mieszkańców, działało w nim 16 cechów z 390 rzemieślnikami. Handel odbywał się na trzech dorocznych jarmarkach przypadających na św. Jerzego (czterotygodniowy), św. Jana Chrzciciela (tygodniowy) i nazajutrz po święcie Narodzenia Najświętszej Marii Panny (czterotygodniowy). Kamieniec był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego. Miasto posiadało prawo do czynnego uczestnictwa w akcie wyboru króla. Od XV wieku aż do rozbiorów, był siedzibą sądów szlacheckich: ziemskiego i grodzkiego. Z uwagi na obronne położenie w zakolu rzeki Smotrycz, rozbudowaną sieć fortyfikacji i odparcie licznych oblężeń, powszechnie uważano go za najpotężniejszą warownię Rzeczypospolitej na Kresach Wschodnich. Po 1617 roku zbudowano Nowy Zamek, który skutecznie zniechęcił do ataków na miasto wojska tureckie sułtana Osmana. W 1633 roku nie zdobył miasta także bejlerbej Bośni Mehmed Abazy pasza w trakcie tzw. wojny z Abazy paszą.

Systematycznie rozbudowywano umocnienia miejskie, na tyle skutecznie, że nie potrafili ich zdobyć zbuntowani Kozacy w 1648 roku pod wodzą Maksyma Krzywonosa, a także Iwana Bohuna i Dżerdżelii w 1651 roku, w 1652 roku Tymoszy Chmielnickiego oraz oddziały pod wodzą Bohdana Chmielnickiego w 1652 roku, który musiał odejść spod murów miasta po bezskutecznych atakach. W 1655 roku Bohdan Chmielnicki znowu obległ miasto razem ze sprzymierzonymi z nim wojskami moskiewskimi, ale pomimo dziewięciu szturmów w ciągu trzech tygodni także nie zdobył miasta. W 1666 roku Ormianie zawarli tu unię z katolikami.

W czasie wojen polsko-tureckich w II połowie XVII wieku, 12 sierpnia 1672 sułtan Mehmed IV obległ Kamieniec z armią, której liczebność ocenia się na od 100 do 300 tys. żołnierzy wyposażoną m.in. w nowoczesną, obsługiwaną przez Francuzów, artylerię (przy założeniu liczebności wojsk tureckich na 150 tys. osób stosunek sił wynosił 75:1 – załoga polska liczyła 1600-2000 osób, z czego zaledwie 4 puszkarzy). Po krótkim oblężeniu, 26 sierpnia 1672 roku, szczupła załoga poddała na honorowych warunkach Kamieniec oblegającym. Podczas ewakuacji zamku nastąpił przypadkowy wybuch w prochowni, co interpretowano później jako gest rozpaczy majora artylerii kamienieckiej Hejkinga (Sienkiewiczowskiego Ketlinga), który miał podpalić 200 beczek prochu, zabijając przy tym 500 do 800 ludzi, głównie komputowych Kozaków. W wybuchu zginął m.in. komendant obrony zamku, pułkownik Jerzy Wołodyjowski. Upadek twierdzy odbił się głośnym echem w całej Rzeczypospolitej, wzbudzając obawy przed dalszą ekspansją Turcji.
(więcej – wikipedia…)